از آیات قرآنی به دست می آید که رهبری و امام نقش کلیدی در اجتماع سازی دارد. همان طوری که ملکه مورچگان و زنبوران نقش رهبری و پیشوایی را داراست و اجتماع مورچگان و زنبوران را می سازد و هدایت و رهبری می کند(نمل، آیه 18) در جامعه انسانی نیز این رهبر و امام است که نقش اساسی ایجاد و هدایت اجتماع را به عهده دارد.
نکته جالب توجه این است که در قیامت نیز همانند دنیا امت ها بر اساس امام آن ها ایجاد و شناخته می شود. مراد از این امام همان کسی است که انسان در دنیا به عنوان امام خویش انتخاب کرده و از مکتب او پیروی می کند. از آن جایی که آخرت نتیجه دنیا است هر آن چه انسان در این جا پذیرفته و بدان عمل کرده در آخرت تجسم می یابد. پس هر که در دنیا مکتب و امامی را پذیرفته در آخرت به همان امام خوانده و دعوت می شود؛ زیرا چنان که خداوند در آیات بسیاری آورده در آخرت جزاء وفاق داده می شود و جزای آخرت عین عمل انسان در دنیا است. پس می توان گفت اعمال افراد و  امت ها در دنیا موجب تعیین جایگاه آنان در آخرت می شود. یعنی هر کسی بر اساس مکتب و امامی در دنیا کاری را انجام داده و تحت امام و امتی قرار گرفته در آخرت با همان امام خوانده می شود. این بدان معنا خواهد بود که امام در دنیا است که امت سازی می کند و همین مطلب در آخرت تجسم می یابد و خداوند با خواندن امت ها به امام خودشان می خواهد بیان کند که جزای عمل هر امتی بر اساس نقش کلیدی همان امام خواهد بود. در حقیقت انسان در دنیا صف بندی کرده و در آخرت نتیجه همان صف بندی را می بیند.
همان طوری که در داستان مرغان حضرت ابراهیم (ع) آمده، حضرت پس از خرد و ریز کردن بدن پرندگان، سر آن ها را در دست گرفت و آن بدن ها را به نام سر خواند و آن ها گرد سر جمع شده و تشکیل یک وحدت حقیقی و شخصی پرنده را دادند.(بقره، آیه 260)
در قیامت نیز خداوند هر کسی را به نام امام آن ها می خواند تا پشت سرش صف بندند و جمعی را تشکیل دهند. خداوند می فرماید: یَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ؛ روزی که هر مردمی را به نام امامشان می خوانیم.(اسراء، آیه 71)
علت این که هر کسی به نام امامش دعوت و خوانده می شود برای آن است تا دانسته شود که تابع چه ملت و آیین و فردی از رهبران ایمان و کفر بوده اند. پس از آن که همانند مرغان به سوی سر آمدند و امت های واحدی را تشکیل دادند. در آن جمع و یا اجتماع ، نامه اعمال امت ها را به آنان می دهند. در آیه 28 سوره جاثیه آمده است: وَتَرَی کُلَّ أُمَّةٍ جَاثِیَةً کُلُّ أُمَّةٍ تُدْعَی إِلَی کِتَابِهَا؛ و می بینی هر امتی بر خاسته است و هر امّتی را به نامه اعمالشان دعوت می‌کنیم.
از این آیه به دست می آید که این امت را خداوند تک‌تک دعوت نکرده است، بلکه اینها را به اسم امامشان دعوت کرده است. پس این امام است که امت ساز می شود. از همین روست که در آخرت نیز این امام است که مردمان به نام امام خوانده می شوند و این گونه امت ها و اُمم در آخرت شکل می گیرند. در زمانی که امت شکل گرفت نامه اعمال امت داده می شود و هر کسی از این امت مهمان سفر اعمال آن امت است. پس جایگاه هر شخصی با توجه به امام آن امت معلوم می شود؛ زیرا هر امامی جایگاهی دارد و از نظر علم و معرفت و درجه مقام و منزلتی دارد، به تناسب همین امام ، آن امت جایگاه و منزلت خواهد داشت. از این روست که خداوند در ادامه می فرماید: کُلُّ أُمَّةٍ تُدْعَی إِلَی کِتَابِهَا الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ مَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ ؛ هر امتی به سوی کتابش خوانده می شود و امروز آن چه عمل کردند را به عنوان جزا و پاداش می یابند. پس امت هر امامی از امام ایمان یا امام کفر نتیجه عملشان را می ببیند.
از این آیات 28 و 29 سوره مبارکه «جاثیه» یک مطلب مهم دیگر نیز به دست می آید؛ چرا که ظاهر آیات این است: همان طوری که هر فردی کتابی دارد، هم چنین امّت هم کتابی دارد. این بدان معنسات که جامعه و اجتماع دارای وجود و حیاتی غیر از وجود و حیات افراد دارد؛ از همین روست که کتابی دارد و مسائل سیاسی و اجتماعی جامعه، از جمله مسائلی است که مربوط به عموم است. این مسائل در نامه جامعه و اجتماع نوشته می‌شود. پس هر کسی همان طوری که یک حیثیّت فردی دارد و اعمال فردی اش در آن نامه فردی نوشته می‌شود، هم چنین یک حیثیّت جمعی و اجتماعی و سیاسی دارد که این کارها در نامه‌های اجتماعی اش نوشته می‌شود؛ زیرا خداوند می فرماید ما هر کسی را به نام امامش دعوت می‌کنیم و وقتی  این افراد امّت شدند در آن زمان اینها را به کتابِ خود اینها دعوت می‌کنیم، نه اینکه «کل شخص یُدعی الی کتابه» بلکه «کُلُّ أُمَّةٍ تُدْعَی إِلَی کِتَابِهَا». این ظاهر این آیه است.
علامه طباطبایی و استاد مطهری و آیت الله جوادی آملی مایلند بگویند که اجتماع وجودی افزون بر وجود افراد دارد؛ چرا که جامعه و اجتماع، کتاب و احکام و سنت های خاصی برای اجتماع است. البته اشکال بر این نظر آن است که «وحدت با وجود مساوق است» و اگر چیزی واحد نباشد وجودی ندارد؛ از آن جایی که جامعه وحدت حقیقی ندارد، وجود حقیقی ندارد، بلکه وحدت جامعه اعتباری است پس وحدت آن نیز اعتباری است و چون جامعه وحدت حقیقی ندارد، وجود حقیقی نیز ندارد. آیت الله مصباح یزدی به این نظر گرایش دارند.
آیت الله جوادی آملی می فرماید: به هر تقدیر این مطلب دوم قوی‌تر از آن مطلب اول است که جامعه وجود دارد، جامعه کتاب دارد، احکام سیاسی، اجتماعی افراد را در آن نامه جامعه می‌نویسند چون دارد : کُلَّ أُمَّةٍ جَاثِیَةً کُلُّ أُمَّةٍ تُدْعَی إِلَی کِتَابِهَا، نه «کلّ فردٍ یُدعی إلی کتابه» آن آیات دیگر است در آیات دیگر دارد هر کسی به نامه عملش دعوت می‌شود.
بنابراین اگر ما دو دعوت و دو کتاب داشتیم اینها با هم معارض نیستند. اگر بعضی از ادلّه دلالت می‌کرد که هر کسی را دعوت می‌کنند و هر شخصی محشور می‌شود، این ممکن است و اگر آیه 71 محلّ بحث سوره «اسراء» که دارد «یَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ أُنَاسٍ» نه «کلّ فرد». «کُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ» این هم یک دعوت دیگر است. پس ما دو دعوت داریم: یک دعوت فردی، و یک دعوت جمعی.
به هر حال، از آیات قرآنی این معنا استنباط می شود که رهبری و امام امت ها نقش تعیین کننده در سرنوشت دنیوی و اخروی انسان دارد و باید انسان بنگرد زیر علم و پرچم کدام امام رفته و بر اساس مکتب فکری و عملی او رفتار می کند؛ زیرا در آخرت نتیجه این پیروی از پیشوا را می بیند.